Rằm tháng ba âm lịch hàng năm, du khách và người dân từ nhiều miền quê lại háo hức tìm về huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình để hoà mình vào không khí tưng bừng của lễ hội và tham gia phiên chợ rằm duy nhất trong năm. Đến chợ rằm, không đơn thuần để trao đổi hàng hóa mà còn là dịp tìm về những nét đẹp dân dã từ xa xưa của người Nguồn.

Năm nay, người dân ở rẻo cao huyện miền núi Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình lại nô nức vào hội rằm tháng 3 âm lịch. Người già kể lại, xưa có 3 anh em nhà nọ lên lèn ông Ngoi ở phía bắc thị trấn Quy Đạt, huyện Minh Hóa tìm mật ong nhưng đi lạc vào một hang động. Trong đó có nhiều tượng Bụt bằng đá. Họ vác mỗi người một tượng mang về.

Đến dòng suối, họ dừng chân xuống tắm nhưng khi vác tượng lên thì không thể nào vác được, mãi mới đưa được một tượng về đến Hói Chàm và đặt ở đó. Từ đó đến nay, dòng suối này được gọi là thác Bụt. Và hàng năm cứ đến rằm tháng 3 người dân lại đến đây cúng Bụt cầu tự, cầu tài, cầu lộc và tham gia lễ hội rằm.

Từ tờ mờ sáng ngày rằm tháng 3, đại diện các làng, xã đã đến thác Bụt dâng hương cầu cho mưa thuận gió hòa, xóm làng bình yên. Sau khi cúng Bụt, người dân tìm về thị trấn Quy Đạt, huyện Minh Hóa để tham gia chợ rằm-phiên chợ may mắn nhất trong năm của đồng bào người Nguồn.

Theo Bà Đinh Thị Luân, ở thị trấn Quy Đạt, huyện Minh Hóa, vào ngày này ai cũng tranh thủ đến chợ rằm, nếu không xem như cả năm đó kém may mắn: "Ai cũng náo nức đến ngày hội chợ rằm rứa, cứ phong tục ngày xưa của ông bà, ngày rằm cứ đi chợ đi vui vẻ dọc đường. Đêm 14 là cả đêm và sáng 15 như chị đây là nằm lại cả đêm chuyên môn đi bán rứa, năm mô cũng đi bán đủ thứ rứa ốc, bồi, chè, nước".

Từ xưa đến nay, ở Minh Hóa duy trì một phiên chợ rằm duy nhất trong năm. Đó là chợ rằm tháng 3. Ngày này, người dân khắp nơi đổ về mua sắm vui chơi. Phiên chợ này bày bán các mặt hàng nông sản, hàng hóa của các dân tộc anh em trên địa bàn huyện Minh Hóa và nhiều món ăn truyền thống đặc trưng của người dân Minh Hóa như ốc suối luộc, bồi ngô chấm mật ong rừng, khoai môn...

"Ai có cái chi bán cái đó, ai có hoa thì bán hoa, có rau thì bán rau, có bánh thì bán bánh, có ốc thì bán ốc. Rằm ở đây chủ yếu là bồi và ốc xào với ớt và sả, còn lại nước nôi phục vụ người đi chơi rằm", chị Đinh Thu Hương, ở xã Yên Hóa cách thị trấn Quy Đạt 30 cây số cũng đến chợ rằm tháng 3 từ sớm cho biết.

Chợ rằm tháng 3 còn là nơi gặp gỡ, hò hẹn của các chàng trai, cô gái vùng cao này. Đêm trước diễn ra phiên chợ, thanh niên khắp nơi đổ về Quy Đạt mong muốn tìm được duyên mới tại phiên chợ duy nhất trong năm. Họ vui chơi suốt đêm, thưởng thức những món ăn đặc sản của địa phương, hát múa giao duyên dưới ánh trăng rằm.

Qua phiên chợ này, nhiều đôi trai tài gái sắc nên duyên vợ chồng. Nhiều người gọi chợ rằm tháng ba ở Quy Đạt là chợ tình. Ông Đinh Xuân Đình, Chủ tịch Hội di sản huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình cho biết: Đã là người dân Minh Hoá dù đi đâu, ở đâu cũng không thể bỏ qua chợ rằm tháng ba, "Thà rằng đau ốm mà nằm/ Không ai nỡ bỏ chợ rằm tháng ba..." :

Theo ông Đình, "chợ rằm tháng 3 ngày xưa thực chất là chợ giao lưu vật phẩm, giao lưu trai gái bằng các làn điệu cổ chủ yếu là điệu hò thuốc. Có những cặp trai gái từ các xã  về gặp nhau rồi chợ rằm xong rồi mà sau đó chưa về nhà. Chợ rằm này là nơi tìm hiểu để mà thành lứa, thành đôi nên người ta cũng thường gọi là chợ tình Quy Đạt".Bây giờ, hội rằm tháng 3, không chỉ có người dân ở Minh Hóa mà nhiều người từ Đồng Hới, Tuyên Hóa, Quảng Trạch và du khách khắp nơi cũng tìm về hội rằm, mua bán hàng hóa thổ sản. Năm nay, huyện Minh Hóa còn tổ chức hội thi bắn nỏ, ném xoay, đi cà kheo, đánh bóng chuyền... và biểu diễn các làn điệu dân ca như: điệu hò thuốc, điệu đúm ví và điệu ru con…. 

"Đối với chợ rằm của Minh Hóa trước đây thông thương đi lại chưa được thuận tiện thì thông qua lễ hội rằm các đôi trai gái se duyên với nhau. Chợ rằm của Minh hóa đi chợ không chỉ để mua sắm mà đi chợ để giao lưu văn hóa văn nghệ rồi gặp gỡ anh em tình bạn hữu", ông Đinh Ngọc Tọa, Trưởng Phòng Văn hóa huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình cho biết.

Trải qua thời gian, chợ rằm tháng 3 ở Minh Hóa đã có sự thay đổi ít nhiều nhưng vẫn giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống được người dân gìn giữ từ bao đời nay./.